ناامنی غذایی در ایران؛ چالشی اقتصادی با ابعاد حقوقی، انسانی و اخلاقی
مقدمه
اظهارات اخیر رئیس مؤسسه پژوهشهای برنامهریزی اقتصادی کشاورزی مبنی بر اینکه ۲۰ درصد جمعیت ایران دچار ناامنی غذایی هستند، تنها یک آمار اقتصادی نیست؛ بلکه نشانهای از نقض بخشی از حقوق بنیادین انسانها است.
اگرچه غذا در بازار وجود دارد، اما تورم، کاهش قدرت خرید، و سیاستهای اقتصادی ناکارآمد باعث شدهاند میلیونها نفر از دسترسی به غذای کافی و سالم محروم شوند.
این مسئله را میتوان در چارچوب قانون اساسی ایران، اصول حقوق بشر جهانی، و تعهدات بینالمللی کشور از جمله سند ۲۰۳۰ یونسکو مورد بررسی قرار داد.
---
۱. نگاهی به قانون اساسی ایران
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در چند اصل مهم، تأمین نیازهای اساسی از جمله غذا را بهعنوان یک وظیفه حاکمیتی مطرح کرده است:
اصل سوم، بند ۱۲: دولت موظف است برای پیریزی اقتصاد صحیح و عادلانه بهمنظور رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه تغذیه، مسکن، کار، و بهداشت اقدام کند.
اصل ۴۳: اقتصاد کشور باید بهگونهای تنظیم شود که نیازهای اساسی از جمله خوراک، پوشاک، مسکن، بهداشت و آموزش برای همه تأمین گردد.
اصل ۲۹: برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، ازکارافتادگی و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی حقی است همگانی.
با توجه به این اصول، زمانی که بخشی از جمعیت کشور به دلیل تورم و کاهش قدرت خرید، از غذای کافی محروم میشوند، در واقع اصول بنیادین قانون اساسی در زمینه عدالت اقتصادی و اجتماعی نقض شده است.
---
۲. ارتباط با اسناد بینالمللی حقوق بشر
غذا، در اسناد بینالمللی، بهعنوان یکی از حقوق بنیادین بشر شناخته شده است:
ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸): هر فرد حق دارد از سطح زندگی کافی برای سلامت و رفاه خود و خانوادهاش از جمله خوراک، پوشاک و مسکن برخوردار باشد.
ماده ۱۱ میثاق بینالمللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ICESCR): کشورها متعهدند حق افراد برای برخورداری از غذای کافی را به رسمیت بشناسند و اقدامات لازم را برای تحقق آن انجام دهند.
ایران یکی از امضاکنندگان این میثاق است و متعهد شده با سیاستهای اقتصادی و اجتماعی مؤثر، زمینه دسترسی همه مردم به غذای کافی را فراهم کند.
وقتی ۲۰ درصد جمعیت کشور به دلایل اقتصادی قادر به تهیه غذای کافی نیستند، این امر مصداقی از نقض تدریجی حق بر غذا در چارچوب حقوق بشر بهشمار میآید.
---
۳. پیوند با سند ۲۰۳۰ یونسکو و اهداف توسعه پایدار
سند توسعه پایدار ۲۰۳۰ (SDGs) که توسط سازمان ملل و یونسکو تدوین شده است، در هدف دوم (SDG 2) بر «پایان دادن به گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و تغذیه مناسب برای همه» تأکید دارد.
این سند کشورها را موظف میکند تا:
فقر و گرسنگی را ریشهکن کنند،
دسترسی پایدار به غذای مغذی و سالم را برای همه تضمین نمایند،
و نظامهای کشاورزی پایدار و مقاوم در برابر بحرانها ایجاد کنند.
گرچه اجرای کامل سند ۲۰۳۰ در ایران متوقف شده است، اما مفاد آن با اصول عدالت اجتماعی و حقوق شهروندی قانون اساسی ایران همسو است.
نادیده گرفتن چنین اهدافی در عمل، موجب تضعیف توسعه انسانی و افزایش شکاف طبقاتی میشود.
---
۴. ناامنی غذایی به مثابه نقض کرامت انسانی
در تمام این چارچوبها — از قانون اساسی گرفته تا اسناد بینالمللی — یک اصل مشترک وجود دارد:
غذا تنها کالای اقتصادی نیست، بلکه نشانهای از کرامت انسانی است.
وقتی بخشی از مردم برای سیر کردن شکم خود ناچار به حذف وعدههای غذایی، مصرف مواد غذایی بیکیفیت یا وابستگی به کمکهای خیریه میشوند، در واقع کرامت انسانی آنان آسیب میبیند.
این مسئله نهتنها تهدیدی برای سلامت فردی، بلکه خطری برای امنیت اجتماعی و انسجام ملی است.
---
۵. راهکارها در چارچوب تعهدات قانونی و انسانی
برای کاهش ناامنی غذایی و تطبیق عملکرد کشور با اصول قانون اساسی و حقوق بشر، میتوان راهکارهایی عملی پیشنهاد داد:
1. اجرای سیاستهای حمایتی هوشمند و هدفمند برای دهکهای پایین درآمدی (یارانه کالایی یا کارت تغذیه).
2. مهار تورم و کنترل قیمت کالاهای اساسی از طریق نظارت و ثبات ارزی.
3. سرمایهگذاری در کشاورزی پایدار و تولید داخلی برای کاهش وابستگی به واردات.
4. گسترش آموزش تغذیه سالم و فرهنگ مصرف صحیح.
5. پایش منظم شاخص ناامنی غذایی و انتشار عمومی دادهها برای شفافیت و پاسخگویی.
جمعبندی
مسئله ناامنی غذایی در ایران تنها یک بحران اقتصادی نیست؛ بلکه آزمونی است برای سازگاری سیاستهای کشور با اصول عدالت اجتماعی، قانون اساسی و تعهدات بینالمللی.
حق برخورداری از غذای کافی و سالم، حقی است هم در شرع و قانون، هم در عرف و اخلاق انسانی.
احیای این حق، به معنای احیای کرامت انسان ایرانی است — و بیتوجهی به آن، نقض صریح اصولی است که پایههای جامعه عادلانه را تشکیل میدهند.
کانون دفاع از حقوق بشر
# مهسا امینی
bashariyat@
#حقMahsa Amini
# vvmiran
#حق_بر_غذا
#حقوق_بشر
#سند_۲۰۳۰
#تورم
#قدرت_خرید
#فقر
