زندگی و مسیر فکری شجاعالدین شفا
شفا در ۱۳۲۰ شمسی وارد عرصه فرهنگی شد و با ترجمه آثار ادبی بزرگ جهان همچون «کمدی الهی» دانته و «بهشت گمشده» میلتون جایگاه ویژهای در ادبیات ترجمه فارسی پیدا کرد. او سالها در حوزه فرهنگ، تاریخ و ایرانشناسی نوشت و به تحلیل مفاهیمی پرداخت که ریشه در هویت ایرانی و تجربههای تاریخی این سرزمین داشت.
رویکرد او، چه در ترجمه و چه در نگارش، مبتنی بر ترکیب ادبیات، تاریخ و پرسشهای بنیادین فلسفی بود. این ترکیب همان چیزی است که آثار او را به منبعی برای تأمل درباره انسان، آزادی، اخلاق و سیر تحول اجتماعی تبدیل میکند؛ مفاهیمی که امروز در بحثهای مربوط به نقض حقوق بشر در ایران نیز جایگاه مهمی دارند.
معرفی چند اثر برجسته از شجاعالدین شفا
۱. کمدی الهی – دانته (ترجمه)
یکی از شاهکارهای او ترجمه سهگانه مشهور دانته است: دوزخ، برزخ و بهشت. ترجمهای دشوار، شاعرانه و پرزحمت که شفا با دقت فراوان انجام داد. این اثر همچنان از بهترین ترجمههای فارسی کمدی الهی شناخته میشود.
۲. بهشت گمشده – جان میلتون (ترجمه)
ترجمهای دیگر از آثار کلاسیک جهان. شفا در این کتاب توانست شکوه زبان میلتون را به زبان فارسی منتقل کند. «بهشت گمشده» از آثاری است که مفهوم سقوط انسان، عدالت الهی و آزادی را در قالبی حماسی بیان میکند؛ مسائلی که در مقابل وضعیت امروز ایران و محدودیتهای آزادی، دوباره معنا مییابد.
۳. افسانه خدایان
کتابی که روایت اسطورهها و خدایان یونانی و دیگر تمدنهای باستان را با نثری روان بازگو میکند. این اثر نقش مهمی در شناخت ریشههای فکری و آیینی تمدنهای باستان برای مخاطب ایرانی داشته است.
۴. پس از ۱۴۰۰ سال
یکی از بحثبرانگیزترین آثار او که در آن به تحلیل تاریخی و اجتماعی ساختارهای فرهنگی و باورهای ریشهدار در ایران میپردازد. این کتاب نه فقط یک تحقیق تاریخی، بلکه تلاشی برای فهم چرایی بسیاری از نابسامانیهای امروز ایران است؛ از محدودیتهای آزادیهای فردی گرفته تا ساختارهایی که زمینهساز نقض حقوق بشر شدهاند.
پیوند اندیشه شفا با دغدغههای حقوق بشری امروز
نگاه تحلیلی شفا به تاریخ و فرهنگ ایران، درک تازهای به ما میدهد از اینکه چگونه ساختارهای فرهنگی و ایدئولوژیک میتوانند بر سرنوشت انسانها اثر بگذارند. بازخوانی آثار او، بهویژه در زمانهای که شهروندان ایرانی با نقض سیستماتیک حقوق بشر، محدودیت آزادیهای مدنی و سرکوب فرهنگی روبهرو هستند، جنبهای تازه و ضروری پیدا میکند.
شفا بهطور غیرمستقیم ما را دعوت میکند که ببینیم چگونه روایتهای تاریخی و فرهنگی میتوانند ابزار آزادی یا ابزار سرکوب شوند؛ و این، همان نقطهای است که خواندن آثار او برای مخاطب امروز، بهویژه فعالان حقوق بشر، اهمیت ویژهای پیدا میکند.