عقبنشینی نگرانکننده دریای کاسپین؛ هشدارهای علمی و آینده تاریک شمال ایران
در گفتوگو با رکنا، «نیما فرید مجتهدی» دکترای آب و هواشناسی از دانشگاه تهران، هشدار داده است که سطح آب دریای کاسپین در ۱۸ سال گذشته حدود **۳۶ هزار کیلومتر مربع** کاهش یافته؛ عددی که نه تنها یک آمار اقلیمی، بلکه زنگ خطری برای شمال ایران است. این کاهش میتواند تالابهای حیاتی، جنگلهای هیرکانی، کشاورزی ساحلی و حتی سرمایهگذاریهای گردشگری میلیاردی را در معرض نابودی قرار دهد.
کاهش ۳۶ هزار کیلومتر مربعی؛ عددی که آینده یک سرزمین را تغییر میدهد
کاهش ۳۶ هزار کیلومتر مربعی سطح آب کاسپین در طول کمتر از دو دهه، تنها یک روند اقلیمی نیست، بلکه یک فروپاشی زیستمحیطی است که سرعت آن هشداردهنده و پیامدهای آن جبرانناپذیر است. این کاهش شدید میتواند به نابودی تالابهای ساحلی، عقبنشینی مرزهای آبی، افزایش زمینهای خشک، و آسیب جدی به اکوسیستمهای ساحلی منجر شود.
«مجتهدی» تأکید میکند که این روند، یک سیکل طبیعی ساده نیست؛ بلکه به عوامل انسانی، گرمایش منطقهای، مدیریت اشتباه رودخانههای ورودی، و کاهش بارش مرتبط است. چنین روندی اگر مهار نشود، میتواند نقاط وسیعی از شمال ایران را به کانونهای جدید گرد و غبار تبدیل کند.
تهدید جنگلهای هیرکانی؛ میراث چند میلیون ساله
جنگلهای هیرکانی یکی از قدیمیترین جنگلهای جهان و ثبتشده در فهرست میراث جهانی یونسکو هستند. کاهش سطح آب کاسپین باعث پیشروی خشکی، افزایش شوری خاکهای ساحلی و تغییرات شدید در رطوبت منطقه میشود. این تغییرات میتواند ضربهای جبرانناپذیر به پوشش گیاهی هیرکانی وارد کند؛ جنگلهایی که ریههای تنفسی شمال ایران و پناهگاه هزاران گونه جانوری و گیاهی هستند.
کشاورزی و گردشگری در معرض نابودی
کاهش سطح آب کاسپین تنها بحران زیستمحیطی نیست؛ یک بحران اقتصادی نیز هست. کشاورزی ساحلی که به رطوبت، خاک حاصلخیز و آب شیرین وابسته است، با افزایش خشکی، شوری خاک و تغییر الگوی بارش بهشدت آسیب میبیند. از سوی دیگر، میلیاردها تومان سرمایهگذاری گردشگری — از هتلها تا ویلاهای ساحلی — در معرض بیارزش شدن قرار میگیرد، زیرا عقبنشینی آب ساحل را از دسترس خارج کرده و منظره طبیعی را دگرگون میکند.
خطر بزرگتر: شمال ایران در مسیر تبدیل شدن به کانون گرد و غبار
با خشک شدن پهنههای جدید ناشی از عقبنشینی آب، زمینهای لخت و فاقد پوشش گیاهی بهسرعت تبدیل به منبع گرد و غبار میشوند. پژوهشها نشان میدهند که این روند در خزر مشابه الگوی خشک شدن دریاچه آرال است؛ جایی که خشک شدن تدریجی، منطقهای وسیع را به یکی از بزرگترین منابع گرد و غبار جهان تبدیل کرد و میلیونها نفر را تحت تأثیر قرار داد.
اگر روند فعلی ادامه یابد، شمال ایران نیز میتواند با این فاجعه روبهرو شود؛ تهدیدی که سلامت، اقتصاد و محیطزیست را به صورت همزمان هدف قرار میدهد.
تحلیل حقوقی: حق مردم بر محیطزیست سالم
اصل پنجاه قانون اساسی ایران حفاظت از محیطزیست را «وظیفه عمومی» دانسته و فعالیتهایی که موجب تخریب جبرانناپذیر طبیعت شوند را ممنوع اعلام میکند. بیتوجهی به روند خشک شدن دریای کاسپین و عدم مدیریت علمی ورودیها و طرحهای ساحلی، میتواند مصداق نقض همین اصل باشد.
از منظر حقوق بشر نیز ماده ۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر بر «حق زیستن» تأکید دارد؛ حقی که بدون محیطزیست پایدار و دسترسی به منابع طبیعی قابل تحقق نیست. خشک شدن کاسپین نهتنها محیطزیست، بلکه سلامت و زندگی مردم شمال ایران را نیز تهدید میکند.
نتیجهگیری: دریای کاسپین، میراثی که در سکوت خشک میشود
کاهش ۳۶ هزار کیلومتر مربعی سطح آب دریای کاسپین، یک آمار معمولی نیست؛ فریاد خاموش یک اکوسیستم در حال فروپاشی است. هشدارهای متخصصان مانند «مجتهدی» باید جدی گرفته شود. آینده شمال ایران در گرو اقدامهای فوری، مدیریت علمی، توقف بهرهبرداریهای مخرب و شفافیت در سیاستهای محیطزیستی است. اگر امروز اقدامی نشود، فردا بسیار دیر خواهد بود.
#مهساامینی #MahsaAmini #vvmiran @baschariyat
