نمادزدایی از فضاهای عمومی؛ تصمیمی اداری یا نگرشی ایدئولوژیک؟
گزارشها نشان میدهد که در قم، بسیاری از شعبههای «افق کوروش» با نامهایی بدون اشاره به کوروش ثبت یا تغییر نام یافتهاند.
این تغییر، اگرچه ظاهراً در ظاهر «نامگذاری تجاری» تلقی میشود، اما بهدلیل حساسیت تاریخی و جایگاه نمادین کوروش،
بهسرعت به یک موضوع اجتماعی و فرهنگی تبدیل شد.
در ایران، حذف نمادهای تاریخی یا محدودکردن حضور آنها در عرصه عمومی مسبوقبهسابقه است؛
از حذف نام خیابانها تا محدودیت برای نامگذاری اماکن.
این روند، بخشی از سیاستهایی است که طی سالها تلاش کردهاند «هویت رسمی» را بر «هویت تاریخی و مدنی» ترجیح دهند.
کوروش؛ فقط یک نام یا بخشی از هویت فرهنگی؟
کوروش در فرهنگ ایرانی تنها یک شخصیت تاریخی نیست؛
او نماد قانونگذاری، عدالت، تساهل مذهبی و مفهوم «پادشاهی مبتنی بر حقوق» در حافظه جمعی ایرانیان است.
حذف نام او، برای بسیاری از شهروندان فراتر از یک تصمیم اداری است و بهمثابه حذف بخشی از حافظه مشترک ملی تلقی میشود.
تعلق خاطر مردم به نام کوروش، نه ناشی از تبلیغات سیاسی، بلکه برخاسته از پیوند تاریخی است؛
پیوندی که در برابر سیاستهای هویتزدایی مقاومت میکند و بارها خود را در حافظه عمومی و کنشهای مدنی نشان داده است.
ابعاد حقوقی؛ حق مردم بر هویت و حق انتخاب نام
از منظر حقوقی، حق جامعه بر حفظ میراث فرهنگی و تاریخی بخشی از حقوق بنیادین است.
ماده ۲۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر تأکید دارد که هر فرد حق مشارکت در زندگی فرهنگی و بهرهمندی از میراث مشترک دارد.
حذف نامها و نمادهای تاریخی، عملاً محدود کردن حوزه دسترسی مردم به همین میراث است.
حتی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصول ۳ و ۱۵ بر حفظ فرهنگ و هویت تاریخی و ملی تأکید دارند.
بنابراین، حذف نامها و نشانههای فرهنگی بدون ارائه دلیل روشن و بدون رضایت اجتماعی، با این اصول مغایرت دارد.
چرا قم؟ تأملی در نسبت میان شهر و مدیریت فرهنگی
قم بهدلیل جایگاه مذهبی و حساسیتهای فرهنگی مسئولان آن، سالها شاهد سیاستهای سختگیرانهتری در حوزه نامگذاری و مدیریت هویت بوده است.
حذف نام «کوروش» در چنین شهری، در واقع ادامه همان خطمشی کنترلشدهای است که سالها در حوزههای مختلف اعمال شده است.
این پرسش البته همچنان باقی است:
آیا مدیریت شهری و نهادهای نظارتی حق دارند هویت یک برند یا نام یک شخصیت تاریخی را حذف کنند، صرفاً بهدلیل همخوان نبودن با نگاه رسمی؟
پیامدهای اجتماعی و فرهنگی این حذف
حذف نامهای تاریخی از فضای عمومی، پیامدهایی فراتر از یک تابلو یا سردر دارد.
این روند باعث میشود جامعه بهتدریج از ریشههای تاریخی خود فاصله بگیرد،
و نسلهای جدید ارتباط ارگانیک با گذشته فرهنگی خود را از دست بدهند.
از سوی دیگر، چنین اقداماتی اغلب حس بیعدالتی فرهنگی ایجاد میکند؛
احساسی که مردم را نسبت به سیاستهای رسمی بیاعتمادتر و فاصله میان دولت و جامعه را بیشتر میکند.
هویت فراموششده و ضرورت دفاع از میراث فرهنگی
هرگونه حذف هویت تاریخی، تضعیف حافظه جمعی است؛
و حذف حافظه جمعی، مقدمه سستشدن انسجام اجتماعی.
دفاع از نامها، نمادها و شخصیتهایی که بخش مهمی از فرهنگ ایرانی را شکل دادهاند،
دفاع از حقوق بشر و حقوق فرهنگی مردم است.
امروز بیش از هر زمان دیگر، اهمیت دارد که جامعه و فعالان حقوق فرهنگی نسبت به چنین روندهایی حساس باشند؛
زیرا هر نامی که حذف میشود، بخشی از هویت ما خاموش میشود.
#مهساامینی #vvmiran @baschariyat #MahsaAmini
